Բոլորը գիտեն, որ շարժման մեջ գտնվող մեքենաները նպաստում են օդի աղտոտմանը։ Սովորաբար կարծում են, որ տոքսինների աղբյուրը արտանետվող գազերն են։ Այնուամենայնիվ, մթնոլորտի աղտոտման մեկ այլ կարևոր մեղավոր կա՝ անվադողերի փոքրիկ կտորները, արգելակային կոճղակներից փոշին և ճանապարհային նյութերը , որոնք հայտնվում են օդում, երբ մեքենաները շարժվում են։ Արևմտյան գիտնականները բազմիցս զգուշացրել են, որ երբ անվադողերը հասնում են իրենց ծառայության ժամկետի ավարտին, դրանց մանրադիտակային մասնիկները դառնում են շրջակա միջավայրի և սանիտարական սպառնալիքների աղբյուր։ Դրանց ազդեցությունը մարդկանց և կենդանիների առողջության վրա չի կարելի անտեսել։
Վիեննայի համալսարանի և Երուսաղեմի հրեական համալսարանի մանրէաբանության և համակարգային գիտության կենտրոնի աշխատակիցները պարզել են, որ ավտոմեքենաների անվադողերի մաշվածության ընթացքում առաջացող միկրոմասնիկները կարող են թափանցել ուտելի բույսերի մեջ և կուտակվել տերևներում։ Նման բացասական, անսպասելի եզրակացությունների նրանք հանգել են Շվեյցարիայի և Իսրայելի սուպերմարկետներից և օրգանական խանութներից բանջարեղենը ուսումնասիրելուց հետո։ Վերլուծություն է կատարվել ամենաշատ սպառվող մրգերի և բանջարեղենի 100 նմուշների վրա , որոնցից մեկ երրորդը աղտոտված է եղել անվադողերի արդյունաբերության մեջ օգտագործվող 11 միացությունների հետքերով։
Անվադողերը կազմված են բազմաթիվ նյութերից։ Դրանց ավելացվում են տարբեր քիմիական նյութեր՝ ծառայության ժամկետը երկարացնելու, ռետինին ամրություն և առաձգականություն հաղորդելու համար։ Մաշվելիս միկրոմասնիկները մտնում են մթնոլորտ, որտեղ դրանք քամու միջոցով տարվում են երկար հեռավորությունների վրա, կարող են նաև հայտնվել հողում և հոսքաջրերում, որոնք օգտագործվում են որպես պարարտանյութ։
Դեռևս 2023 թվականին պարզվել է, որ բույսերը կարող են կլանել նման միացություններ, բայց այդ ժամանակ գիտնականները չգիտեին՝ դա միայն լաբորատոր պայմաններում է աշխատում, թե ոչ։ Ներկայիս վերլուծությունը հաստատել է քիմիական նյութերի առկայությունը։ Խնդրահարույց և բացասական է, որ դրանք հայտնաբերվել են նույնիսկ օրգանական արտադրանքներում և բանուկ ճանապարհներից հեռու գտնվող խանութներում։ Կոնցենտրացիան փոքր է եղել, բայց միևնույն ժամանակ այն կոչվում է պոտենցիալ վտանգավոր ինչպես մարդկանց, այնպես էլ շրջակա միջավայրի համար։
Լևոն Ազիզյան
«Հիդրոօդերևութաբանության և մոնիթորինգի» կենտրոն ՊՈԱԿ-ի տնօրեն