Ազգային ժողովում ՀՀ կառավարության 2021-2026 թվականների ծրագրի 2024 թվականի կատարման ընթացքի և արդյունքների մասին զեկույցի ընթացքում ԿԳՄՍ նախարար Ժաննա Անդրեասյանը ներկայացրել է կրթության, գիտության, մշակույթի, սպորտի և երիտասարդության ոլորտներում նախորդ տարվա հիմնական աշխատանքները։
Ինչպես հայտնում են նախարարույթւոնից, մինչ բուն զեկույցին անդրադառնալը՝ նախարարը շնորհավորել է Արվեստի համաշխարհային օրը՝ բոլորին հրավիրելով այցելել Հայաստանի ազգային պատկերասրահ՝ դիտելու վերաբացված նոր ցուցադրությունը, որը կգործի ապրիլի 16-ից։
«Օրերս ամփոփվեց Հայաստանի պատմության թանգարանում Բրիտանական թանգարանի հետ համատեղ իրականացված «Մայր աստվածություն. Անահիտից Մարիամ» շուրջ 6-ամսյա ցուցադրությունը։ Այն դարձավ Հայաստանի պատմության ամենամեծ թվով այցելուներ ունեցող ցուցադրությունը՝ ավելի քան 55 հազար այցելու: Սա նաև նոր հարթակ ու հնարավորություն է բացել թանգարանների համար: Սեպտեմբերին Հայաստանի պատմության թանգարանում կբացվի Լուվրի թանգարանի հետ համատեղ ցուցադրություն, Բեռլինի թանգարանի հետ ևս պլանավորված է համագործակցություն, Հայաստանի ազգային պատկերասրահն իր հերթին ցուցադրություն կկազմակերպի Ֆրանսիայում»,- նշել է նախարարը:
Արդյունքներ և թիրախներ
Ներկայացնելով զեկույցը՝ ԿԳՄՍ նախարարը նշել է, որ Կառավարության ծրագրի սահմանած թիրախների իրականացման տեսանկյունից գրանցված արդյունքները տեսանելի են:
«Կառավարության ծրագիրը մեկնարկել ենք մի իրավիճակում, երբ մեր երկիրը շուրջ 6 տարի չուներ կրթության ռազմավարություն: Այսօր արդեն ունենք այդ ռազմավարությունը, որն արդեն երկու տարի է, ինչ իրականացվում է բավական շոշափելի արդյունքով: Հաստատված են նաև մշակույթի և սպորտի ոլորտների զարգացման ռազմավարությունները, որոնք ևս իրականացման ընթացքում են․ ընդ որում՝ սպորտի ոլորտում ռազմավարություն հաստատվել է առաջին անգամ: Սա նշանակում է՝ ոչ թե պարզապես իրականացվում են տարբեր միջոցառումներ, այլ շարժվում ենք ոլորտների ռազմավարական զարգացման ճանապարհով»,- ասել է Ժաննա Անդրեասյանը:
ԿԳՄՍ նախարարը տեղեկացրել է՝ միայն 2024 թվականին 3 հիմնարար նոր օրենքներ են ընդունվել՝ «Թանգարանների մասին», «Երիտասարդական քաղաքականության մասին» և «Մասնագիտական կրթության և ուսուցման մասին» ՀՀ օրենքները, որոնք ինստիտուցիոնալ զարգացման ամենակարևոր գործիքներից են:
Նախադպրոցական կրթություն
Ժաննա Անդրեասյանի խոսքով՝ Կառավարության ծրագիրը մեկնարկել է 2021 թվականին, երբ նախադպրոցական կրթության համակարգում 3-5 տարեկանների ընդգրկվածության ցուցանիշը 64,3% էր կազմում: 2024 թվականի ավարտին ընդգրկվածությունն աճել է ավելի քան 11%-ով՝ հասնելով 75%-ի:
«2017-ի նկատմամբ ունենք 20% աճ: Ընդ որում՝ եթե 2021 թվականին մեկ երեխայի՝ մանկապարտեզում գտնվելու ժամանակահատվածը միջինում կազմում էր 1 տարի, ապա այսօր արդեն այն ավելի քան 2 տարի է: Այս բարելավումը նախևառաջ հնարավոր է դարձել 500 մանկապարտեզների և նախակրթարանների կառուցման, վերակառուցման, նորոգման մեծածավալ ծրագրի շնորհիվ․ նախադպրոցական համակարգում արդեն ավելի քան 33 հազար շահառու երեխաներ ունենք»,- ասել է ԿԳՄՍ նախարարը:
Կրթության որակի բարելավում. առաջընթաց միջազգային ստուգատեսերում
ԿԳՄՍ նախարարը նշել է՝ կրթության ոլորտում իրականացվող նախաձեռնությունների շնորհիվ բարելավվել են սովորողների կողմից գրանցված արդյունքները տարբեր միջազգային ստուգատեսերում ու գնահատման հարթակներում: Մասնավորապես՝ Բնագիտության և մաթեմատիկայի միջազգային գնահատման (TIMSS) արդյունքներով Հայաստանի 4-րդ դասարանցիները բարելավել են մաթեմատիկայի իմացությունը՝ 2019 թ. գրանցված 498-ի նկատմամբ ցույց տալով 15 միավորի աճ։ Այժմ Հայաստանը 513 միավոր արդյունքով հայտնվել է միջինից բարձր արդյունքներ ցուցաբերող երկրների խմբում։ Միաժամանակ, կրճատվել է բնագիտության բնագավառում նվազագույն շեմը չհաղթահարող սովորողների թիվը. 82%-ը հաղթահարում է նվազագույն շեմը, 40%-ը՝ միջին շեմը: Ժաննա Անդրեասյանը տեղեկացրել է՝ ամեն տարի ավելի քան 800 երեխաների շրջանում անցկացվող հետազոտությունը ցույց է տվել, որ գեղարվեստական և գիտահանրամատչելի տեքստերը լուռ ընթերցելու և ընթերցածը հասկանալու, վերլուծելու, եզրահանգումներ անելու կարողությունները 10 տարեկանների շրջանում բարելավվել են․ անբավարար արդյունք ունեցող երեխաների թիվը 2022 թ. 47%-ից 2024 թ. կրճատվել է շուրջ 20%-ով՝ դառնալով 28%: Երեխաների կեսից ավելին ունեցել է 64,3%-ից բարձր արդյունք, այսինքն՝ ճիշտ է պատասխանել իր կարդացած տեքստերին վերաբերող 14 հարցից առնվազն 9-ին:
Ժաննա Անդրեասյանը նաև տեղեկացրել է՝ հրապարակվել են Տավուշի մարզում հանրակրթության պետական չափորոշչի փորձարկման երկամյա արտաքին անկախ գնահատման արդյունքները, որի համաձայն՝ 2 տարվա ընթացքում սովորողների կրթական արդյունքն ավելացել է 6 ամսով, ինչը միջինում երկու անգամ գերազանցում է այլ երկրներում չափորոշչի փոփոխության արդյունավետությունը:
Ուսուցիչների մասնագիտական զարգացման և խրախուսման ծրագրեր
ԿԳՄՍ նախարարն անդրադարձել է ուսուցչի մասնագիտության գրավչության բարձրացման ուղղությամբ ծրագրերի արդյունքներին: Գործել են ուսուցիչների հերթական և կամավոր ատեստավորման, տարակարգի, ԲՏՃՄ ոլորտի առարկաներ դասավանդող ուսուցիչների համար վարձատրության բարձրացված չափաքանակի և գյուղական բնակավայրերում մինչև 100 սովորող ունեցող դպրոցների ուսուցիչների լրավճարների ծրագրերը։
Խրախուսման քաղաքականության արդյունքում 2024 թվականին դպրոցներ են մուտք գործել շուրջ 3.300 նոր ուսուցիչներ, որոնց 16%-ը տղամարդ է։ Նոր ուսուցիչների շուրջ 56%-ն աշխատանքի է անցել գյուղական դպրոցներում։
Նոր ուսուցիչների 32%-ը մինչև 30 տարեկան է, 39%-ը՝ 31-40 տարեկան: Սա ցույց է տալիս՝ երիտասարդների համար մանկավարժի մասնագիտությունը դառնում է աշխատանքի հեռանկար:
300 դպրոց, 500 մանկապարտեզ, ԲՏՃՄ լաբորատորիաներ
Որպես առաջնահերթ ուղղություն՝ Ժաննա Անդրեասյանն ընդգծել է նաև կրթական միջավայրի բարելավումը և ներկայացրել «300 դպրոց, 500 մանկապարտեզ» ծրագրի ընթացքը: Նախարարը նշել է՝ այս պահին 319 հաստատություն գտնվում է ծրագրի իրականացման տարբեր փուլերում. 45-ում աշխատանքներն արդեն ավարտվել են։ Այս տարի ևս 90 նորոգվող և կառուցվող հաստատությունում կավարտվեն աշխատանքները:
«Բացի այս մեծածավալ կապիտալ աշխատանքներից՝ նախորդ տարի ավելի քան 500 դպրոցում շուրջ 800 մլն դրամի նորոգման աշխատանքներ ենք իրականացրել: 541 հաստատություն հագեցվել է կենսաբանության, աշխարհագրության, ֆիզիկայի, քիմիայի և տեղեկատվական տեխնոլոգիաների լաբորատորիաներով՝ նախորդ տարվա նկատմամբ գրանցելով կրկնակի աճ»,- ներկայացրել է նախարարը:
Բարձր կրթաթոշակ՝ քոլեջների և ուսումնարանների գերակա մասնագիտություններով սովորողներին
Անդրադառնալով նախնական և միջին մասնագիտական կրթության ոլորտին՝ Ժաննա Անդրեասյանը տեղեկացրել է՝ ներդրվել է կրթաթոշակի տրամադրման նոր համակարգ գերակա մասնագիտություններով՝ ամսական 50 հազար դրամի չափով։ Ներդրվել է նաև տրանսպորտային ծախսերի փոխհատուցման համակարգ:
Նախարարն ընդգծել է՝ 2024 թ. ՄԿՈՒ հաստատություններ ընդունելության ցուցանիշը նախորդ տարվա համեմատ աճել է 11,4%-ով՝ կազմելով շուրջ 15 հազար սովորող: Այս պահին քոլեջներում սովորում է ավելի քան 45 հազար ուսանող, իսկ աճը զգալի է հենց կրթաթոշակային ծրագրի ուղղություններով:
2024 թ. դրությամբ դուալ ուսուցմամբ կրթական ծրագրեր իրականացվել են 20 ՄԿՈՒ հաստատությունում՝ 27 մասնագիտությամբ:
ԿԳՄՍ նախարարը նաև տեղեկացրել է՝ նախորդ տարի առաջին անգամ կազմակերպվել է ՄԿՈՒ հաստատություններում դասավանդող մանկավարժների վերապատրաստման և ատեստավորման գործընթացը 4 ուղղությամբ՝ ոսկերչություն, գյուղատնտեսություն, ՏՏ, խոհարարություն. դասախոսների և վարպետների 89%-ն ատեստավորմանը մասնակցելու արդյունքում առնվազն կրկնապատկել է իր վարձատրությունը:
Բուհական ոլորտում խրախուսվում է ԲՏՃՄ ուղղությունը
Անդրադառնալով բարձրագույն կրթության ոլորտում իրականացվող աշխատանքներին՝ Ժաննա Անդրեասյանը նշել է՝ «Բարձրագույն կրթության և գիտության մասին» նոր օրենքի տրամաբանության մեջ ոլորտում համակարգային բարեփոխումներ են իրականացվելու:
«Բուհական մակարդակում ևս մեր ներդրած ծրագրերը բավական արդյունավետ աշխատում են»,- ասել է Ժաննա Անդրեասյանն ու տեղեկացրել՝ նախորդ տարի բուհեր է ընդունվել 10720 ուսանող, ինչը կազմում է ավագ դպրոցի շրջանավարտների 52.3%-ը։
Ընդ որում՝ պետության կողմից ուսման վճարի լրիվ փոխհատուցմամբ 2024-2025 ուսումնական տարվա համար նախատեսված 2.096 տեղից բնագիտամաթեմատիկական (STEM) ոլորտին հատկացվել է 1.264-ը՝ ընդհանուր պետական պատվերով տեղերի թվի 61%-ը:
Նախարարի խոսքով՝ շարունակվել է պետության կողմից ԲՏՃՄ ուղղություններով մասնագիտական մանկավարժության ծրագրով սովորողների խրախուսման ծրագիրը՝ ամսական 70.000 դրամ կրթաթոշակի միջոցով, որի շրջանակում 2024-2025 ուսումնական տարում բուհեր է ընդունվել 304 ուսանող՝ նախորդ ուսումնական տարում ընդունվածներից շուրջ 20%-ով ավելի։ Այս քաղաքականությունը 2024 թ. տարածվել է նաև ագրարային ոլորտի մասնագիտությունների վրա։
Ակադեմիական քաղաք
Ժաննա Անդրեասյանը նշել է՝ բարձրագույն կրթության ոլորտում պետության առաջնահերթ ծրագիրն ակադեմիական քաղաքն է, որի շրջանակում մեծ ծավալի նախապատրաստական աշխատանքներ են իրականացվել: Մասնավորապես՝ պատրաստ է գլխավոր հատակագծի հայեցակարգը, մեկնարկել է ակադեմիական քաղաքի տրանսպորտային շարժունակության նախագծի մշակումը՝ միջազգային գործընկերների հետ համագործակցությամբ, մշակվում է քաղաքաշինական զարգացման ռազմավարական շրջանակը և այլն:
Նախարարը նաև նշել է՝ բուհերի խոշորացման և գիտահետազոտական կազմակերպությունների հետ միավորման գործընթացի շրջանակում ձևավորվել են աշխատանքային խմբեր՝ տեխնոլոգիական, կրթական, արվեստի, սպայական, դասական, բժշկական ուղղություններով։ Ըստ ուղղությունների՝ ներգրավվել են միջազգային հեղինակավոր գործընկեր բուհեր, մասնավորապես՝ արվեստների ուղղությամբ՝ Լոնդոնի արվեստների համալսարանը, կրթական ուղղությամբ՝ Լոնդոնի համալսարանական քոլեջի կրթական ինստիտուտը, տեխնոլոգիական ուղղությամբ՝ Մյունխենի տեխնիկական համալսարանը:
Գիտության ոլորտ
Նախարարն ընդգծել է՝ գիտության ոլորտում իրականացվող աշխատանքները նպաստել են միջազգայնորեն մրցունակ գիտություն ունենալուն: Այս համատեքստում Ժաննա Անդրեասյանը տեղեկացրել է՝ վերջին շրջանում աճել է միջազգային գիտատեղեկատվական շտեմարանների պարբերականներում ներառված հրապարակումների թիվը, որոնք պատմական աճ են գրանցել: ԵՄ «Հորիզոն Եվրոպա» հետազոտությունների և նորարարության շրջանակային ծրագրի շրջանակում էլ 2024 թ. տարեվերջի դրությամբ ՀՀ կողմից ներկայացվել է ընդհանուր 144 հայտ (կրկնակի ավելի նախորդ տարվա համեմատ), կնքվել է ֆինանսավորման ևս 7 պայմանագիր՝ պայմանագրերի ընդհանուր թիվը հասցնելով 17-ի՝ շուրջ 7,6 մլն եվրո ընդհանուր բյուջեով, որը գերազանցում է նախորդ տարվա բյուջեն 2,4 անգամ:
«2014-2020 թվականներին մենք ավելի շատ անդամավճար էինք վճարում, քան կարողանում էինք մեր գիտնականների ներկայացրած հայտերի միջոցով այս հարթակից միջոցներ ներգրավել գիտական հետազոտության համար»,- ասել է նախարարն ու անդրադարձել ոլորտում աշխատավարձերի բարձրացմանը, որը, ըստ նրա, հասնում է 105-300%-ի:
Սրան գումարվում են նաև թեմատիկ հետազոտությունների վարձատրությունները, որոնց արդյունքում 2022 թ. սկսած՝ ամեն տարի գիտաշխատողների թվի աճ է գրանցվում։ Ոլորտը գրավիչ է դարձել հատկապես երիտասարդների շրջանում։
Մշակույթի ոլորտ
Մշակույթի ոլորտում իրականացված ծրագրերից նախարարն առանձնացրել է թանգարանային ոլորտի բարեփոխումները։ Նրա խոսքով՝ 2022 թվականի համեմատությամբ թանգարանների սեփական եկամուտները գրեթե կրկնապատկվել են՝ կազմելով շուրջ 1,4 մլրդ դրամ: Գործում է միասնական տոմսային էլեկտրոնային համակարգը, որը թափանցիկության և մարկետինգային քաղաքականության նոր ու մեծ հնարավորություններ է տալիս:
Առանձնակի ուշադրության կենտրոնում են հուշարձանները. նախորդ տարի 15 հուշարձանի վերականգնման աշխատանքներ են իրականացվել, որը կրկնակի ավելի է 2023 թ. համեմատ: Նախապատրաստական փուլում են ևս 9 հուշարձանի նորոգման, ամրակայման փաստաթղթերը: Հատուկ ուշադրություն է դարձվում պետականությունը խորհրդանշող հուշարձաններին, որի շրջանակում ներառվել են Բերդկունքի ամրոցը, Հորսի Չեսար Օրբելյանի պալատը:
«Ապրիլի 18-ին Հուշարձանների և տեսարժան վայրերի միջազգային օրն է, և Օրբելյանների վերաբերյալ գիտաժողով է նախատեսված Վայոց ձորի մարզում: Հուշարձանների վերաբերյալ աշխատանքները ենթադրում են նաև անհրաժեշտ ենթակառուցվածքների ստեղծում՝ զբոսաշրջային իմաստով գրավչությունը բարձրացնելու նպատակով»,- ասել է Ժաննա Անդրեասյանը՝ ընդգծելով մշակույթի ապակենտրոնացման կարևորությունը՝ որպես պետական քաղաքականության ուղղվածություն:
Նախորդ տարի 9 երաժշտական փառատոներ են կազմակերպվել ավելի քան 73 հազար 600 հանդիսատեսի մասնակցությամբ, անցկացվել է 3 թատերական փառատոն մարզերում՝ 14 հազար հանդիսատեսի ընդգրկմամբ: Թատերահամերգային կազմակերպություններում ներդրվել է ֆինանսավորման նոր մոդել, որն էապես մեծացրել է վարձատրության բարձրացման հնարավորությունները: Նոր մոդելից արդեն օգտվում են Օպերային թատրոնը, Տիկնիկային թատրոնը․ նշված հաստատություններում մինչև 35 տոկոս տարեկան եկամուտների աճ է գրանցվել, որի շնորհիվ մինչև 50 տոկոս աշխատավարձերի բարձրացում է եղել։
Նախորդ տարի առաջին անգամ իրականացվել է մշակույթի ոլորտի հեղինակավոր փառատոների և մրցանակաբաշխությունների մասնակցած և մրցանակի արժանացած մշակույթի գործիչների ամսական դրամական խրախուսման ծրագիրը․ այդ նպատակով արդեն իսկ 52 մլն դրամ է հատկացվել:
Սպորտ
Անդրադառնալով սպորտի ոլորտին՝ Ժաննա Անդրեասյանն ընդգծել է՝ թեև նախորդ տարի օլիմպիական ոսկե մեդալ չունեցանք, բայց հայ մարզիկները 384 մեդալ են նվաճել, որոնցում աճել է ոսկե մեդալների մասնաբաժինը՝ 28%-ից դառնալով 32%:
«Հատկապես ուրախացնում է, որ մեդալներից 50-ը կամ 13,8%-ը նվաճել են կանայք: Նախորդ տարի կանանց մասնաբաժինն ընդամենը 5% էր: Վստահ եմ՝ կին մարզիկների հաջողությունները ոգևորում են մյուս կանանց ևս»,- ասել է Ժաննա Անդրեասյանը:
ԿԳՄՍ նախարարը կարևորել է նաև հաշմանդամություն ունեցող մարզիկների գրանցած արդյունքները: Նա տեղեկացրել է՝ տարբեր մարզաձևերում նրանք 37 մեդալ են նվաճել, ընդ որում՝ այնպիսի մարզաձևերից, որտեղ առաջին անգամ ենք հաջողություն ունեցել:
Ժաննա Անդրեասյանն անդրադարձել է նաև միջազգային խոշոր մարզական մրցաշարեր հյուրընկալելու քաղաքականությանը: 2024 թվականին հաստատվել է Ֆրանկոֆոնիայի 10-րդ մարզամշակութային խաղերը 2027 թ. ՀՀ-ում անցկացնելու հայտը: Ակնկալվում է, որ խաղերը կունենան շուրջ 4 հազար մասնակից՝ ավելի քան 50 երկրից:
Առանձնահատուկ ուշադրության են արժանանում հանրության շրջանում առողջ ապրելակերպի և ֆիզիկական ակտիվության խրախուսմանն ուղղված ծրագրերը: «Վարչապետի գավաթի» շրջանակում 5 խոշոր մրցաշարերին նախորդ տարի ավելի քան 9600 մարդ է մասնակցել՝ 48%-ով ավելի, քան 2023 թվականին: Ժաննա Անդրեասյանը կարևորել է՝ 3 մրցաշարերը վերափոխվել են և արդեն նախատեսված են միայն դպրոցականների համար: Հեծանվավազքի մրցաշարի համար շուրջ 6500 հեծանիվներ են գնվել և բաժանվել դպրոցներին:
Նախարարը նաև անդրադարձել է մարզերում տիպային մարզահամալիրների կառուցման աշխատանքներին, մարզերում գործող լողավազաններում դպրոցականների համար լողի անվճար պարապմունքների ծրագրին և այլն: