Աշխարհի միլիոնավոր երեխաների առողջությունը կարող է վտանգվել՝ վերջին տարիներին պատվաստումների գործընթացի դանդաղեցման պատճառով։

Երեքշաբթի օրը The Lancet բժշկական հանդեսում հրապարակված ուսումնասիրությունը նշում է, որ Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության պատվաստումների գլոբալ ծրագիրը, որն սկսվել է 1974 թվականին, «նշանակալի հաջողություններ է գրանցել»՝ հասնելով ավելի քան 4 միլիարդ երեխայի և փրկելով 154 միլիոն կյանք։

Սակայն հեղինակներն ընդգծում են, որ վերջին տասնամյակներում առաջընթացը դադարել է։ Դրա պատճառներից են պատվաստումների անհավասար մատչելիությունը, կորոնավիրուսային համավարակի ազդեցությունը, ինչպես նաև պատվաստումների նկատմամբ աճող կասկածամտությունը և ապատեղեկատվությունը։

Ուսումնասիրության մեջ նշվում է, որ խոլերայի, կարմրուկի, մանկական կաթվածի և տուբերկուլյոզի դեմ պատվաստանյութերի գլոբալ հասանելիությունը գրեթե կրկնապատկվել է 1980թ․-ից մինչև 2023 թվականը, սակայն 2010-ից 2019 թվականներին շատ երկրներում առաջընթացը դանդաղել է, իսկ վերջին տարիներին նույնիսկ հակառակ ուղղությամբ է գնացել։

Այս միտումը նկատվել է նույնիսկ աշխարհի ավելի հարուստ հատվածներում՝ 36 բարձր եկամուտ ունեցող երկրներից և տարածքներից 21-ում նվազում է գրանցվել առնվազն մեկ հիմնական պատվաստանյութի մատչելիության մեջ։ Հետազոտության համաձայն՝ կորոնավիրուսային համավարակը «սրել է այս մարտահրավերները». 2020թ․-ից ի վեր այս պատվաստանյութերի գլոբալ ցուցանիշները կտրուկ նվազել են և մինչև 2023 թվականը դեռ չեն վերադարձել COVID-19-ից առաջ եղած մակարդակներին։ Արդյունքում՝ տասնյակ միլիոնավոր երեխաներ զրկվել են պլանային պատվաստումներից՝ բարձրացնելով կանխելի հիվանդություններով վարակվելու և վաղաժամ մահվան ռիսկը։ Հետազոտության առաջատար հեղինակ, Վաշինգտոնի համալսարանի Առողջապահական ցուցանիշների և գնահատման ինստիտուտի ավագ մասնագետ Ջոնաթան Մոսսերը նշել է. «Չնայած վերջին 50 տարիների հսկայական ջանքերին՝ առաջընթացը չի եղել համընդհանուր։ Շատ երեխաներ մնում են թերի կամ չպատվաստված»։

Նա հավելել է.«Երեխաների պլանային պատվաստումները հանրային առողջության ամենաարդյունավետ և ծախսարդյունավետ միջոցառումներից են։ Սակայն համաշխարհային անհավասարությունը, համավարակի հետևանքները և պատվաստանյութերի վերաբերյալ ապատեղեկատվության ու անվստահության աճը հանգեցրել են պատվաստումների առաջընթացի դանդաղման»։ Ուսումնասիրությունը նշում է, որ շատ երկրներում այս միտումները հանգեցրել են պատվաստումներով կանխվող հիվանդությունների բռնկումների, ինչպիսիք են՝ կարմրուկը, մանկական կաթվածը և դիֆթերիան։

Պատվաստումների, պատվաստանյութերի և կենսաբանության ոլորտում ԱՀԿ տնօրենի պաշտոնակատար Քեյթ Օ'Բրայենն էլ իր էլեկտրոնային հայտարարության մեջ գրել է. «Չնայած պատվաստանյութերի շնորհիվ գրանցված զարմանալի առաջընթացին՝ այժմ կանգնած ենք ցավալի իրողության առջև։ Առաջընթացը դադարել է, իսկ որոշ երկրներում այն նույնիսկ հետ է գնում։ Պատվաստումների մակարդակն անփոփոխ է մնում, և տարեցտարի մենք հասնում ենք նույն թվով երեխաների՝ չհասնելով առավել խոցելիներին»։

Նա զգուշացրել է.«Եթե չուժեղացնենք մեր ջանքերը՝ բոլոր երեխաներին հասնելու հավասար պլանային պատվաստման ծրագրերով, չավելացնենք ներքին ներդրումները և չվերականգնենք վստահությունն ու պահանջարկը պատվաստանյութերի նկատմամբ, ապա վտանգ կա, որ տարիների ընթացքում ձեռք բերված հաջողությունները ջուր կընկնեն՝ հանգեցնելով ավելի շատ երեխաների հիվանդանալուն և վաղաժամ մահվան»։

Ուսումնասիրությունը նաև նշում է, որ պատվաստանյութերի նկատմամբ անվստահության և ապատեղեկատվության աճը (որ ԱՀԿ-ն դեռ մինչ համավարակը համարում էր հանրային առողջության համար գլոբալ սպառնալիք) ազդել է պատվաստումների վրա։ Մեկ այլ ազդակ է նաև պատերազմական իրավիճակները։ Օրինակ՝ Սուդանում 2023 թվականին բռնկված քաղաքացիական պատերազմը հանգեցրել է նրան, որ դիֆթերիայի, փայտացման և կապույտ հազի դեմ DTP պատվաստանյութի առաջին դեղաչափը ստացած երեխաների տոկոսը գրեթե 90 տոկոսից նվազել է մինչեւ մոտավորապես 45 տոկոս։ Ուսումնասիրության մեջ նաև նշվում է, որ պատվաստանյութերին հատկացվող բյուջետային նախատեսվող կրճատումները «հատկապես բացասաբար կազդեն ցածր և միջին եկամուտ ունեցող երկրների վրա», սակայն հարուստ երկրներն էլ կարող են տուժել հիվանդությունների բռնկումների աճի հետևանքով առաջացած ծախսերի ավելացման պատճառով։

Հետազոտության արդյունքները համահունչ են Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության ղեկավար Թեդրոս Ադհանոմ Գեբրեյեսուսի այս գարնանը հնչեցրած նախազգուշացմանը։ Նա նշել էր, որ պատվաստումներով կանխվող հիվանդությունների բռնկումներն աճում են ողջ աշխարհում՝ «կենսական վտանգ ստեղծելով և բարձրացնելով երկրների առողջապահական ծախսերը՝ հիվանդությունների բուժման ու բռնկումներին արձագանքելու համար»։ Նա կոչ էր արել ռեսուրսներով սահմանափակ երկրներին՝ «ներդրումներ կատարել առավել արդյունավետ միջամտությունների մեջ, որոնց թվում պատվաստանյութերն առաջնային տեղ ունեն»։