Սատուրնի ամենամեծ արբանյակը՝ Տիտանը, զարմացրել է գիտնականներին․ չնայած այնտեղ կան հեղուկ մեթանով և էթանով լցված գետեր, լճեր ու ծովեր, գետերի գրեթե բոլոր դելտաները (կուտակված նստվածքներ գետաբերաններում) բացակայում են։ Դեռևս 2006թ․ «Կասինի» սարքով ստացված տվյալները ցույց են տվել, որ Տիտանի վրա հայտնաբերվել է ընդամենը 2 հնարավոր դելտա՝ հարավային բևեռի մոտ։
Ինչու՞ է դա տարօրինակ:
- Երկրի վրա գրեթե բոլոր խոշոր գետերը (օրինակ՝ Միսիսիպին) դելտաներ են ձևավորում։
- Մոդելավորումը ցույց է տվել, որ եթե Երկրի ջուրը փոխարինվեր մեթանով, «Կասինի» ռադարը դելտաները կտեսնի հստակ։
- Սակայն Տիտանի գետերի միայն 1.3%-ն է դելտա ձևավորում՝ հակառակ սպասումների։
Գիտնականների վարկածները.
- Փոփոխվող ծովի մակարդակ. Տիտանի ծովերի մակարդակը կարող է այնքան արագ տատանվել, որ նստվածքները չեն հասցնում կուտակվել։
- Հզոր մակընթացություններ ու քամիներ. Ծովի հոսանքները կամ քամիները կարող են քանդել դելտաների ձևավորման սկզբնական փուլերը։
«Սա մեզ ստիպում է վերանայել մոլորակների երկրաբանության մասին մեր պատկերացումները»,- նշում են հետազոտողները։
Ինչու՞ է դա կարևոր. Տիտանը համարվում է Երկրի նախատիպը վաղ զարգացման փուլում, և նրա ուսումնասիրությունը կարող է բացահայտել, թե ինչպես են ձևավորվում հեղուկով հարուստ մոլորակների լանդշաֆտները։
Ի՞նչ է դելտան։ Դելտան գետաբերանի հատուկ ձև է։ Գետի ստորին հոսանքում գետային ջրաբերուկներով ստեղծված ցածրավայր՝ մասնատված բազուկների և վտակների՝ մեծ կամ փոքր ճյուղավորված ցանցով։ Առաջանում է գետի հոսքի, ծովի ալեբախության, մակընթացության և տարաքաշող բերող հոսանքների փոխազդեցությամբ։ Ժամանակի ընթացքում դելտան մեծացնում է իր չափերը՝ առաջանալով դեպի ծով։
Հավելենք, որ հայտնի է Սատուրնի 146 արբանյակ՝ հաստատված ուղեծրերով, որոնցից 63-ը ունի սեփական անուններ։ Արբանյակների մեծ մասը կազմված է լեռնային ապարներից և սառույցից։ Սատուրնի 23 արբանյակները կանոնավոր են, իսկ 38-ը՝ անկանոն։
Ամենամեծ արբանյակը՝ Տիտանը, որի տրամագիծը կազմում է 5 100 կմ, Արեգակնային համակարգի մեծությամբ երկրորդ արբանյակն է Գանիմեդից հետո։ Տիտանը միակ արբանյակն է, որն ունի շատ խիտ մթնոլորտ։