Թուրքիայի հյուսիսարևելքում՝ Արդվինի նահանգի Արտանուջի (թուրքական անվանումը՝ Գևերնիկ) բերդի հնագիտական պեղումների ընթացքում հայտնաբերվել են դամբարան, խոհանոց, ջրհոր (ցիստեռն), մետաղադրամներ և կերամիկական կտորներ։
Պեղումները, որոնք իրականացվում են Թուրքիայի Մշակույթի և տուրիզմի նախարարության ու Վանի Յուզունջը Յըլ համալսարանի համագործակցությամբ, կատարվում են բերդի տարածքում գտնվող եկեղեցու և նրա շրջակայքի շրջանում։
Բերդը, որը միջնադարում եղել է վարչական կենտրոն՝ սկզբում Վրաստանի թագավորության, ապա՝ Օսմանյան կայսրության ժամանակաշրջանում։
Պեղումների ղեկավար, Վանի Յուզունչը Յըլ համալսարանի արվեստի պատմության բաժնի դասախոս, դոցենտ Օսման Այթեքինը նշել է, որ աշխատանքները սկսվել են 2021 թվականին՝ Մշակույթի և տուրիզմի նախարարության թույլտվությամբ և աջակցությամբ։
Այթեքինը հայտնել է, որ պեղումները նախատեսվում է շարունակել առնվազն ևս հինգ տարի։ Նա ընդգծել է, որ բերդը կառուցվել է 5-րդ դարում, իսկ 9-րդ դարում Բագրատունյաց տոհմի Աշոտ թագավորի օրոք վերանորոգվել է և համալրվել քաղաքային մասով՝ դառնալով կարևոր պատմական բնակավայր։
Նրա խոսքերով՝ իշխող խավն ու նրանց ընտանիքները բնակվում էին բերդի ներքին հատվածում, իսկ վաճառականներն ու հարուստ քաղաքացիները՝ պարսպապատ քաղաքի տարածքում։ Քաղաքային մասում եղել են դամբարաններ, բաղնիքներ, եկեղեցիներ և աղբյուրներ։
Նա հիշեցրել է, որ անցած տարի աշխատանքներ են սկսվել Պետրոսի և Պողոսի եկեղեցու տարածքում, և ավելացրել․ «Այս տարի մենք շարունակում ենք պեղումները այդ եկեղեցու հարևանությամբ գտնվող կառույցների շրջանում։ Մոտակայքում հայտնաբերեցինք մեծ տարածք, որը նույնացվեց որպես թոնրատուն կամ խոհանոց։ Դրա հիմքերն ու թոնրի մնացորդները բացվել են։ Սա վկայում է, որ այստեղ բավականին խիտ բնակչություն է ապրել»։
«Խոհանոցի և թոնրատան առկայությունը հաստատում է, որ այստեղ ապրել է ոչ միայն կրոնական, այլև վարչական առումով կարևոր բնակչություն։ Այստեղ կան բազմաթիվ ջրհորներ․ դրանցից երկուսի պեղումները արդեն ավարտվել են, այժմ աշխատում ենք երրորդի վրա։ Դրանց ավարտից հետո կանցնենք վարչական շենքի պեղումներին»,-հավելել է նա։
Չգիտես ինչու՝ հոդվածում Աշոտ Ա թագավորը համարվում է վրացի, ավելին, Այթեքինը նշել է նաև, որ վրացական պատմական «Քարթլիս Ցխովրեբա» (Kartlis Tskhovreba) գրքում հիշատակվում է, որ «Վրաստանի Աշոտ թագավորի» գերեզմանը գտնվում է Պետրոսի և Պողոսի եկեղեցում։ Նա ասել է․ «Թագավոր Աշոտի գերեզմանը որոնվել է թե՛ վրացի գիտնականների, թե՛ մեր թիմի կողմից։ Մենք հայտնաբերեցինք դամբարան՝ եկեղեցու նեղ ավագ խորանի հատվածում։ Դամբարանը 2 մետր երկարություն և 1,8 մետր լայնություն ունի, ծածկված է կամարակապ տանիքով»։
«Ցավոք, պեղումների ընթացքում թաղման տեղամասում մարդկային մնացորդներ կամ ոսկորներ չգտնվեցին։ Վրաստանում փնտրվում էին երկու գերեզման՝ թագուհի Թամարայի, որը դեռ չի հայտնաբերվել, և թագավոր Աշոտի։ Վերջինիս մասին նշվում էր, որ գտնվում է այստեղ, սակայն ճշգրիտ տեղը հայտնի չէր։ Գիտական առումով մեր թիմը բացահայտեց Աշոտ թագավորի դամբարանի գտնվելու վայրը՝ ներկայացնելով այն թուրքական հնագիտության անունից»,- ասել է նա։
Այթեքինը նաև նշել է, որ պեղումների ընթացքում գտնվել են Բյուզանդական կայսրության մետաղադրամներ (XI դարի սկզբերից), կերամիկա, ինչպես նաև քարե և մետաղյա նետասլաքներ։ Այս գտածոները տարվա ավարտին կփոխանցվեն Արդվինի թանգարանին։